Bilimsel Araştırma Sürecinde Üretken Yapay Zekâ Kullanımı: Fırsatlar ve Etik Kaygılar
Özet Görüntüleme: 116
/ 
PDF İndirme: 61
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17127884Anahtar Kelimeler:
Üretken yapay zekâ , bilimsel araştırma , fırsatlar , etik ikilemlerÖzet
Bu araştırmanın amacı, üniversite öğrencilerinin bilimsel araştırma sürecinde Üretken Yapay Zekâ (ÜYZ) kullanımına ilişkin görüş ve deneyimlerini, fırsatlar ve etik ikilemler bağlamında incelemektir. Bu amaç doğrultusunda araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden fenomenoloji deseniyle tasarlanmıştır. Araştırma, 2024-2025 eğitim-öğretim yılında bir devlet üniversitesinde öğrenim gören lisans ve lisansüstü eğitim öğrencileriyle yürütülmüştür. Katılımcılar, olasılıksız örnekleme yöntemlerinden kolay ulaşılabilir örnekleme tekniğiyle belirlenmiştir. Veriler, araştırmacılar tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formuyla çevrimiçi olarak toplanmış olup betimsel ve içerik analizi teknikleriyle çözümlenmiştir. Bilimsel araştırma sürecinde öğrencilerin en çok ChatGPT gibi genel işlevlere sahip araçları kullandıkları belirlenmiştir. Bu süreçte ÜYZ kullanımı entelektüel ve işlevsel yönden öğrencilere bir yandan çeşitli fırsatlar sunarken diğer taraftan bilgi, etik ve insani yönlerden çeşitli kaygılara yol açmaktadır. Bu bağlamda öğrenciler, ÜYZ’yi kullanırken üretilen bilgi, akademik dürüstlük, teknik beceriler ve mahremiyet gibi konularda etik ikilemlerle karşı karşıya kalmaktadır. Dolayısıyla öğrencilerin bilimsel araştırma sürecinde bilinçli ve sorumlu ÜYZ kullanımı konusunda farkındalık ve yetkinlik kazanmaları yönünde önlemlerin alınması, buna yönelik politikalar geliştirilmesi gereklidir.
Referanslar
Alasadi, E. A., & Baiz, C. R. (2023). Generative AI in Education and Research: Opportunities, concerns, and solutions. Journal of Chemical Education, 100(8), 2965-2971. https://doi.org/10.1021/acs.jchemed. 3c00323
Bahroun, Z., Anane, C., Ahmed, V., & Zacca, A. (2023). Transforming education: A comprehensive review of generative artificial intelligence in educational settings through bibliometric and content analysis. Sustainability, 15(17), 12983. https://doi.org/10.3390/su151712983
Bail, C. A. (2024). Can Generative AI improve social science?. Proceedings of the National Academy of Sciences, 121(21). https://doi.org/10.1073/pnas.2314021121
Barros, A., Prasad, A., & Śliwa, M. (2023). Generative artificial intelligence and academia: Implication for research, teaching and service. Management Learning, 54(5), 597-604.https://doi.org/10.1177/ 13505076231201445
Büyükada, S. (2024). Akademik yazımda yapay zekâ kullanımının etik açıdan incelenmesi: ChatGPT örneği. Rize İlahiyat Dergisi, (26), 1-12. https://doi.org/10.32950/rid.1337208
Chan, C. K. Y., & Hu, W. (2023). Students’ voices on generative AI: Perceptions, benefits, and challenges in higher education. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 20(1), 43. https://doi.org/10.1186/s41239-023-00411-8
Chanpradit, T. (2025). Generative artificial intelligence in academic writing in higher education: A systematic review. Edelweiss Applied Science and Technology. https://doi.org/10.55214/ 25768484.v9i4.6128.
Creswell, J. W. (2007). Five qualitative approaches to inquiry. Sage.
Creswell, J. W. (2008). Educational research planning, conducting and evaluating quantitative and qualitative research. International Pearson Merril Prentice Hall.
Demirel, E. T. (2024). The use and perceptions towards aı tools for academic writing among university students. Innovations in Language Teaching Journal, 1(1), 1-20. :https://doi.org/10.53463/innovltej.20240328
Epstein, Z., Hertzmann, A., Herman, L., Mahari, R., Frank, M., Groh, M., Schroeder, H., Smith, A., Akten, M., Fjeld, J., Farid, H., Leach, N., Pentland, A., & Russakovsky, O. (2023). Art and the science of generative AI. Science, 380, 1110 - 1111. https://doi.org/10.1126/science.adh4451.
Ersöz, A. R., & Engin, M. (2024). Exploring ethical dilemmas in the use of artificial intelligence in academic writing: Perspectives of researchers. Journal of Uludag University Faculty of Education, 37(3), 1190-1208. https://doi.org/10.19171/uefad.1514323
Gül, F. Ö. (2024). Eğitimde yapay zekâ: Eğitim fakültesi akademisyenleri için fırsatlar ve riskler. Medeniyet Eğitim Araştırmaları Dergisi, 8(2), 71-97.
Güler, P., Gülşenoğlu, S., & Sayılır, M. (2025). Akademik yazmada kullanılabilecek yapay zekâ araçlarının sınıflandırılması. Eğitim Bilimleri Tematik Araştırmalar Dergisi, 1(2), 76-97.
Gümüş, Y. E., & Kocabıyık, Y. (2023). Yapay zekâ teknolojisi yaratıcı yazarlığa karşı: Dijital çağda yaratıcı yazarlığın dönüşümü. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 13(4), 1178-1191. https://doi.org/10.7456/tojdac.1323219
Holmes, W., & Miao, F. (2023). Guidance for generative AI in education and research. Unesco Publishing.
Johnston, H., Wells, R. F., Shanks, E. M., Boey, T., & Parsons, B. N. (2024). Student perspectives on the use of generative artificial intelligence technologies in higher education. International Journal for Educational Integrity, 20(1), 2. https://doi.org/10.1007/s40979-024-00149-4
Kim, J., Yu, S., Detrick, R., & Li, N. (2025). Exploring students’ perspectives on Generative AI-assisted academic writing. Education and Information Technologies, 30(1), 1265-1300. https://doi.org/10.1007/s10639-024-12878-7
Laflamme, A., & Bruneault, F. (2025). Redefining academic integrity in the age of generative artificial ıntelligence: the essential contribution of artificial ıntelligence ethics. Journal of Scholarly Publishing, 56, 481-509. https://doi.org/10.3138/jsp-2024-1125
Mah, C., Walker, H., Phalen, L., Levine, S., Beck, S. W., & Pittman, J. (2024). Beyond CheatBots: Examining tensions in teachers’ and students’ perceptions of cheating and learning with ChatGPT. Education sciences, 14(5), 500. https://doi.org/10.3390/educsci14050500
Özdemir, M., & Tuti, G. (2023). Nitel araştırma desenleri: Metodolojik bir temellendirme. Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11(2), 217-235. https://doi.org/10.57115/karefad.1331759
Ruiz-Rojas, L. I., Acosta-Vargas, P., De-Moreta-Llovet, J., & Gonzalez-Rodriguez, M. (2023). Empowering education with generative artificial intelligence tools: Approach with an instructional design matrix. Sustainability, 15(15), 11524. https://doi.org/10.3390/su151511524
Saban, A., & Ersoy, A. (2016). Eğitimde nitel araştırma desenleri. Anı Yayıncılık.
Sayın, A. & Melanlıoğlu, D. (2024). Üniversite öğrencilerinin yazılı üretimlerinin OpenAI GPT ile değerlendirilmesi. Yükseköğretim Dergisi, 14(3), 121-134. https://doi.org/10.53478/yuksekogretim. 1418870
Türk Biyokimya Derneği (TBD) Akademi Eğitim Grubu. (2023). Yapay zeka araçlarının eğitimde kullanılmasına ilişkin durum raporu ve öneriler. https://turkbiyokimyadernegi.org.tr/upload/ TBDYapayZeka.pdf
Ugwu, N. F., Igbinlade, A. S., Ochiaka, R. E., Ezeani, U. D., Okorie, N. C., Opele, J. K., Onayinka, T., Iroegbu, O., Onyekwere, O., Adams, A., Aigbona, P., & Ojobola, F. (2024). Clarifying Ethical Dilemmas in Using Artificial Intelligence in Research Writing: A Rapid Review. Higher Learning Research Communications, 14(2), 29-47. https://doi.org/10.18870/hlrc.v142.1549
Uslu, B. (2023). Üniversitelerde yapay zekânın kullanım alanları: Potansiyel yararları ve olası zorluklar. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 19(2), 227-239. https://doi.org/10.17244/eku.1355304
Xu, L. (2020). The dilemma and countermeasures of AI in educational application. In Proceedings of the 2020 4th İnternational Conference on Computer Science And Artificial İntelligence (pp. 289-294).
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Toplum, Eğitim ve Kültür Araştırmaları Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 