Sosyal Çatışmalar Temelinde Ombudsmanlık Kurumuna İlham Kaynağı Olan Hispe Teşkilatı
Özet Görüntüleme: 49
/ 
PDF İndirme: 31
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.13765865Anahtar Kelimeler:
Çatışma, Hispe Teşkilatı, Ombudsmanlık, DenetimÖzet
Tarihi süreç içinde yönetimle yönetilenler arasındaki çatışmaları yönetmek ve çözmek için çeşitli strateji ve uygulamalar geliştirilmiştir. Günümüzde de bireylerle kamu kurumları arasındaki uyuşmazlıkları çözecek alternatif kurumlara duyulan ilgi gün gittikçe artmaktadır. Bu doğrultuda hizmet eden kurumlardan birisi de Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumu veya Ombudsmanlık olarak anılan yapılanmadır. Kamu Denetçiliği Kurumu, Türkiye’de 14 Haziran 2012 tarihinde 6328 sayılı Kanunla oluşturulmuş; daha sonra 2013 yılında bilfiil faaliyet göstermeye başlamıştır. Kurumun, tesis edilme tarihi ile dünyadaki modern ombudsmanlıkların kurulma tarihi karşılaştırıldığında ülke olarak geride kalındığını söylemek mümkündür. Oysaki ombudsmanlığa ilham kaynağı olduğu ileri sürülen uygulamaların kurumsallaşmış hali, Türk kültüründe ve Osmanlı Devleti’nde bulanabilir. Söz konusu uygulamalardan önde geleni Hispe Teşkilatı, Hz. Peygamber döneminde gelişmeye başlamış olup Osmanlıya kadar Türk-İslam coğrafyasında birbirlerine benzer görev tanımlarıyla hizmet etmiştir. Ombudsmanlıkta denetçiler olduğu gibi Hispe Teşkilatında da muhtesipler vardı. Bu muhtesipler, görevlerini yerine getirirken hakkaniyet, adalet ve hukuk kurallarına uygunluk ilkelerine dikkat ederlerdi. Günümüz Türkiye’sinde Kamu Denetçiliği Kurumunun bünyesinde çalışan denetçilerin de hem hukuka uygunluk hem de hakkaniyet ilkesi doğrultusunda yerindelik denetimi yapması, vatandaşların haklarının korunması yönünden olumlu bir gelişme olarak görülmektedir. Bu minvalde Hispe Teşkilatı uygulamasının, günümüzde Türkiye ve dünya genelindeki Ombudsmanlık uygulamaları ile benzerliklerinin olduğu söylenebilir. Bununla beraber başarılı uygulamalarıyla Ombudsmanlığa rehberlik etme potansiyelinin olması bakımından Hispe Teşkilatının tarihi süreç içerisindeki yerinin incelenmesi önemli görülmektedir. Bu makalede, söz konusu teşkilatın gelişme seyri özetlenmeye çalışılmıştır.
Referanslar
Acaray, D. (2013). İnsan Haklarının Korunması Amacıyla Devlet İktidarının Sınırlandırılması ve Siyasal Katılmanın Buna Etkisi. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(4), 119-144.
Adıgüzel, C. E. (2019). Endülüs Emevî Devleti’nde Şehir İdaresi: İşbîliye (Sevilla) Örneği, Mukaddime, 10 (2), 486-503.
Akgündüz, A. (2005). Osmanlı Devleti’nde Belediye Teşkilâtı ve Belediye Kanunları. Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
Anayasa Mahkemesi (2008). Anayasa Mahkemesi 25.12.2008 tarihli, E. 2006/140, K. 2008/185 sayılı kararı.
Avşar, B. Z. (2012). Ombudsman: İyi Yönetilen Türkiye İçin Kamu Hakemi. Hayat Yayınları.
Barış, M. (2020). Hisbe Kurumundan Diyanet İşleri Başkanlığı ve TSE’ye İyiliği Önerme İlkesi. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 11(2), 753-779.
Bousta, R. (2007). Contribution À Une Définition De l'Ombudsman, Revue Française D'administration Publique, 123(3), 387-397.
Canpolat, U. (2015). Türkiye Selçukluları Döneminde Anadolu'da Hisbe Teşkilatı, (Yüksek Lisans Tezi) Batman Üniversitesi ve Fırat Üniversitesi (Ortak Program), Batman. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=IINvkDFatqkhHVhyTTATHA&no=Cz_XyXbShYt3e6Ob9vg5gQ
Coleman, P. T., Kugler, K. G., Bui‐Wrzosinska, L., Nowak, A., & Vallacher, R. (2012). Getting down to basics: A situated model of conflict in social relations. Negotiation Journal, 28(1), 7-43.
Coser, L. A. (1956). The functions of social conflict (Vol. 9). Routledge.
Coser, L. A. (1957). Social conflict and the theory of social change. The British journal of sociology, 8(3), 197-207.
Demircan, A., & Akgündüz, M. (2017). Çeşitli Yönleri ile İslam Medeniyeti, Siyer Yayınevi, İstanbul
Demirkaya, Y. (1998). Osmanlı Devleti’nde Belediye (Hisbe) Teşkilatı. Journal of Social Policy Conferences, Sayı: 41-42, 303-318.
Deutsch, M. (1986). Cooperation, conflict, and justice. In Justice in social relations (pp. 3-18). Boston, MA: Springer US.
Dorado-Barbé, A., Hernández-Martín, G., & Lorente-Moreno, J. (2015). La gestión del conflicto en la intervención social. Prisma Social, (14), 443-469.
Dost, M. (2021). Medine Pazar Kuralları Çerçevesinde Osmanlı Devleti’nde Hisbe Teşkilatının Tetkiki (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
Duran, A. (2015). İslam hukukunda sosyal terbiye ve kontrol kurumu olarak hisbe müessesesi, Ekev Akademi Dergisi, 64, 9-39.
Eiselein, P., & Dentchev, N. A. (2020). Managing conflicting objectives of social enterprises. Social enterprise journal, 16(4), 431-451.
Erdinç, T. (2015). Ombudsman ve Türkiye’de Kamu Denetçiliği. Legal Yayıncılık, İstanbul.
Gişi, S. (2017). Ombudsmanlık Kurumu, İsveç ve Fransa Ülke Uygulamaları ile Avrupa Ombudsmanı Üzerine Bir İnceleme. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 2, 1-42.
Habergetiren, Ö. F., & Yalnız, İ. (2021). Osmanlı Devleti’nde Hisbe Teşkilatı. Journal of Social Sciences and Humanities, 5 (2), 280- 296.
Himes, J. S. (2008). Conflict and conflict management. University of Georgia Press.
Hizmetli, M. (2017). Abbasilerde Hisbe ve Muhtesip: Bağdat Örneği. Journal of History Culture and Art Research, 6 (6), 425-443.
IOI. International Ombudsman Institute. https://www.theioi.org/the-i-o-i, e.t. 03.10.2024
İslam Ansiklopedisi, (2024) https://islamansiklopedisi.org.tr.
Kahraman, M. (2011). Hukuk Devletine Katkıları Bakımından Kamu Denetçiliği. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 355-373.
Kaplan, O. (2020). Kamu Denetçiliği Kurumu Tarafından Verilen Tavsiye Kararlarının Hukuki İşlevi ve Etkisi, Ombudsman Akademik, 7(13), 94-95.
Khanjanov, S. (2014). Ali Cevheri’nin “Tercüme-İ Nisabü’l-İhtisab” İsimli Eseri: Latinize ve Tahlil (Yayımlanmanış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kılavuz, R., Yılmaz, A., & İzci, F. (2003). Etkin Bir Denetim Aracı Olarak Ombudsmanlık ve Türkiye’de Uygulanabilirliği. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4(1), 49-68.
Kutlu, Ö., Örselli, E., & Kahraman, S. (2018). Türkiye’de Yerel Ombudsmanlığın Uygulanabilirliği: İtalya Yerel Ombudsmanlığı Üzerinden Bir Analiz. Ombudsman Akademik Dergisi, 8,15-38.
Oberschall, A. (1978). Theories of social conflict. Annual review of sociology, 4, 291-315.
Okur, Y. (2011). Ombudsmanlık Kurumu: Tarihi Gelişim ve Türkiye’de Başlangıçta Birkaç Öneri, Denetişim, 6, 71-83.
Özdemir, R. (2017). Tüketici Haklarına Yönelik Tarihte Yapılan İlk Kanun: “Kanunname-İ İhtisab-I Bursa”. Mecmua, (4), 1-16.
Reif, L. (2004). The International Ombudsman Yearbook, 6, Martinus Nijhoff Publishers, Leiden.
Rowe, M. (2009). An Organizational Ombuds Office in a System for Dealing with Conflict and Learning from Conflict, or Conflict Management System. Harv. Negot. L. Rev., 14, 279.
Şahin, M. S. (2020). Kamu Denetçiliği ve Uygulama Örnekleri. Astana Yayınları (2. Baskı), Ankara.
Şişman, S. (2023). İnsan Hakları Çerçevesinde İdareyi Denetleyen Bir Kurum Olarak Dünyada ve Türkiye’de Ombudsmanlık. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). KTO Karatay Üniversitesi. https://dspace.karatay.edu.tr/handle/20.500.12498/5923
T.C. Kamu Denetçiliği Kurumu, İyi Yönetim İlkeleri Rehberi. (2019). s. 5, https://www.ombudsman. gov.tr/Yayinlarimiz/BrosurRehber, e.t. 07.12.2022.
Tortop, N. (1998). Ombudsman Sistemi ve Çeşitli Ülkelerde Uygulanması. Amme İdaresi Dergisi, 31(1), s. 5, s. 4.
Tutal, E. (2014). Dünyada ve Türkiye’de Ombudsmanlık. Adalet Yayınevi, Ankara.
Vlah, N. (2010). Pojam I Struktura Socıjalnog Sukoba. Educational Sciences/Odgojne Znanosti, 12(2).
Yüce, N. (2020). Ombudsman Dünya Örnekleri ve Türkiye’de Kamu Denetçiliği Uygulaması. Gazi Kitapevi, Ankara
Fabre, C. (2018). Toplumsal Sözleşme. [Mehmet Fatih Deniz, Çeviri] Felsefe Arkivi, (48), 123-135.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Toplum, Eğitim ve Kültür Araştırmaları Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 